Loopvogels (Ratites)

Tekst door Jaap Korten

Loopvogels zijn vogels met krachtige poten, maar hebben onderontwikkelde vleugels, waarmee zij niet voldoende lucht kunnen verplaatsen om te vliegen.
Alle loopvogels hebben een plat borstbeen en daarmee geen aanhechting voor vleugelspieren, waardoor zij niet kunnen vliegen.

De orde der loopvogels bestaat uit de volgende families en soorten¹:

• Loopvogels, Struthioniformes
• Struisvogels, Struthionidae
  • Gewone struisvogel, Struthio camelus
  • Somalische struisvogel, Struthio molybdophanes
• Nandoes, Rheidae
  • Nandoe, Rhea americana
  • Darwin's nandoe, Pterocnemia pennata
• Emoes, Dromaiidae
  • Emoe, Dromaius novaehollandiae
• Kasuarissen, Casuariidae
  • Helmkasuaris, Casuarius casuarius
  • Oranjehalskasuaris, Casuarius unappendiculatus
  • Bennet kasuaris, Casuarius bennetti
• Kiwi’s, Apterygidae
• Noord eiland bruine kiwi, Apteryx mantelli
• Grote gevlekte grijze kiwi, Apteryx haastii
• Kleine gevlekte grijze kiwi, Apteryx owenii
• Zuid eiland Tokoeka kiwi, Apteryx australis
• Rowi kiwi, Apteryx rowi

Er zijn dus dertien soorten loopvogels. Deze komen voor in drie werelddelen. De struisvogels in Afrika, de nandoes in Zuid-Amerika en de emoe, kasuarissen en kiwi's in Oceanië.

De struisvogel (Struthio camelus) is de grootste nog levende vogel in de wereld.
Kan een gewicht van wel 150 kg bereiken en is rechtopstaand zo’n 2.5 meter hoog.
Uniek is dat ze slechts twee tenen aan de poten hebben, terwijl de andere loopvogels er drie hebben. Zij kunnen hard rennen en komen voor in grote delen van Afrika.

De nandoe (Rhea americana) is een stuk kleiner en lichter, maar lijkt wat betreft bouw en uiterlijk op de struisvogel. Wanneer opgericht, is een volwassen nandoe ongeveer 120-150 cm groot. En weegt zo’n 25 kg. Zij komen voor in het midden van Zuid-Amerika.
De struisvogel en de nandoe hebben wel vleugels van redelijke omvang, maar de veren zijn te fijn en te slap en slagpennen ontbreken, waardoor er niet voldoende lucht kan worden verplaatst om op te stijgen en te kunnen vliegen. De vleugels spelen wel een rol tijdens de balts en de paring.
Nandoes kunnen grote stappen en dolle sprongen maken en rennen. Hun vleugels dienen dan voor het bewaren van hun evenwicht en helpen mee bij het maken van enorm snelle, haakse bochten.

De emoe (Dromaius novaehollandiae) en de kasuaris zijn verwant en lijken ook wat betreft lichaamsbouw op elkaar. Zij hebben geen vleugels van betekenis. De emoe is opgericht van kop tot teen 2 m hoog en weegt 50-60 kg. Ze komen voor in Australië.

De helmkasuaris (Casuarius casuarius) is wat kleiner (1.3 m) dan de emoe maar de vrouwtjes wegen net zo zwaar. De mannetjes zijn lichter. Kasuarissen zijn agressieve vogels met messcherpe nagels en worden alleen in speciale collecties gehouden.
Kasuarissen komen voor in het noordoosten van Australië en Nieuw-Guinea.

Kiwi’s zijn de allerkleinste loopvogels en wijken in alle opzichten af van de andere loopvogels. Zij hebben een zeer lange smalle snavel met helemaal aan het uiteinde kleine neusgaten en een uitstekende reukzin. Daarbij nog gevoelige snorharen om te kunnen voelen en voedsel op te sporen in het donker, want de kiwi is hoofdzakelijk nocturnal.
De meest voorkomende kiwi, de bruine kiwi (Apteryx mantelli) is ongeveer 40cm groot, weegt minder dan 3 kg en heeft piepkleine restanten van vleugeltjes.
Kiwi’s komen uitsluitend voor in Nieuw-Zeeland.

Huisvesting

Bij particulieren worden in beschermd milieu voornamelijk nandoes en emoes gehouden.
En ook struisvogels.
Om het loopvogel verblijf dient een stevige afrastering te zijn van 150 cm hoog voor nandoes en emoes, en nog steviger en 200 cm hoog voor struisvogels.
En een binnenverblijf dat bescherming biedt tegen slechte weersomstandigheden.

Toch blijven nandoes bij regen en koud weer vaak buiten liggen.
Emoes maken meer gebruik van een schuilmogelijkheid dan nandoes.
Nandoes, emoes en struisvogels zijn goed winterhard en bestand tegen ons klimaat.
Wanneer de buitenruimte beperkt is zal het gras worden opgegeten en de grond kapot gelopen.

Voedsel

Bij dierspeciaalzaken zijn speciale loopvogelkorrels te koop voor dagelijks gebruik.
Dit voer kan het beste worden aangevuld met pluimveekorrel, gemend graan, luzernekorrels en luzernehooi. Daarnaast gras, groenvoer en fruit. Ook lusten ze graag wat brood. Daardoor ontstaat er een gevarieerd dieet.
Kuikens en jonge loopvogels mogen niet te snel groeien en hebben veel bewegingsruimte nodig. Er is loopvogel opfokkruimel te koop.
Het is belangrijk dat de jonge vogels ruim voldoende groenvoer wordt verstrekt.

Het verdient aanbeveling loopvogels twee maal per dag te voeren.
Voor een goede spijsvertering hebben ze maagkiezels nodig.
Schoon vers drinkwater dient altijd aanwezig te zijn.

Status

In de oorsprongsgebieden zijn de nandoes, emoes en struisvogels niet bedreigd.
In Nederland worden loopvogels gehouden in dierentuinen, vogelparken, op kinderboerderijen en als hobbydier. De nandoe wordt het meest door particulieren gehouden.

Wetgeving

In Nederland mogen nandoes, emoes en struisvogels als hobbydier gehouden worden en hoeven niet te worden geregistreerd.

(¹) Bron: The Integrated Taxonomic Information System
Volgens een recent DNA onderzoek van Hackett et.al. in 2008 zouden de tinamoes verwant zijn aan de loopvogels. Tinamoes kunnen echter wel vliegen.
Hoe dat valt te rijmen is vooralsnog niet duidelijk.