Vogels spotten in Zuid-Spanje

Verslag en foto's door Jan Harteman

In de zomer van 2009 was ik in de gelegenheid om het uiterste zuiden van Spanje te bezoeken. In de omgeving van de badplaats Almería, aan de Middellandse Zee, ging ik op bezoek bij ARCO Spain (Amphibian and Reptile COnservation), van Prof. Dr. Hermann Schleich, gelegen in Dessierto de Tabernas. Hier ben ik ruim een week te gast geweest en als vrijwilliger heb ik wat werkzaamheden uitgevoerd. Maar daarnaast ben ik natuurlijk ook op zoek gegaan naar een aantal vogelsoorten die typisch zijn voor het ruige gebied.

Ik arriveer in de late middag van 5 augustus met het vliegtuig in Almería en wordt opgepikt door een collega uit Nederland die al wat langer in Spanje verblijft. Na een korte rondgang gaan we op een terrasje zitten om een hapje en drankje te nuttigen en alvast wat te plannen voor de komende weken. Een paar uur later arriveren we in het pikkedonker in Tabernas, een klein plaatsje in de woestijn ter noorden van Almería. Daar, op een plaats die vanaf de hoofdweg snel over het hoofd wordt gezien, ligt ARCO Spain, mijn verblijfplaats voor de komende weken. Zonder er iets van te kunnen zien pak ik mijn koffers uit en val ik moe in slaap.

De volgende ochtend wordt ik wakker in de broeierige warmte van Dessierto de Tabernas, de woestijnachtige omgeving waarin  de reptielenopvang zijn thuisbasis heeft. Na een lekker ontbijt ga ik de omgeving eens verkennen.

Het opvangcentrum voor reptielen en amfibiën is enkel te bezichtigen op afspraak, maar wanneer je in de buurt bent, toch de moeite waard. Hoewel er in het opvangcentrum eigenlijk geen vogels worden gehouden of gekweekt, lopen er wel enkele nandoes (Rhea americana) en een groep helmparelhoenders (Numida meleagris) rond. De parelhoenders broeden er onder het veilige groen van grote cactussen. De stekels beschermen de nesten tegen roofdieren, maar ook het weghalen van de eieren om ze eens te schouwen wordt er niet makkelijker van gemaakt.

Maar voor de parelhoenders ben ik niet naar Spanje gekomen: in de directe omgeving zijn heel veel mooie en typisch Zuid-Europese vogelsoorten te zien in hun natuurlijke habitat. Op mijn verlanglijstje stonden vogels zoals de hop, bijeneter, scharrelaar en misschien enkele flamingo's...

Omdat ik er een tijdje verblijf in dit opvangcentrum, help ik er mee bij de dagelijkse verzorging en het schoonmaken van de vijvers. Ach, zoveel verschilde dat niet met het schrobben van de eendenvijvers thuis. Eenden en schildpadden stinken eigenlijk net zo hard als je de vijvers niet vlug genoeg schoonmaakt!

Er zijn in het opvangcentrum diverse grote en kleine vijvers waar tientallen soorten moerasschildpadden het gehele jaar in ronddobberen. In andere (droge) verblijven zijn diverse soorten landschildpadden te bewonderen, waaronder een grote groep zeldzame Egyptische Kleinmann's schildpadden (Testudo kleinmanni).

Nadat ik een paar dagen heb kunnen wennen aan de zeer warme omgeving van de woestijn, vertrek ik op 8 augustus in de vroege ochtend richting natuurgebied Cabo de Gata en het nabijgelegen stadje San José.

Cabo de Gata (Níjar Natural Park) is het zuidelijkste puntje van zuidoost Spanje. Het is een UNESCO reservaat en staat bekend om haar natuurschoon en vogelrijkdom. Het vulkanische gesteente geeft het gebied een bijzonder sfeer. De zoutpannen (salinas) bij de Cabo de Gata zijn een van de belangrijkste voor Spanje en zijn een zeer belangrijk foerageergebied voor de duizenden flamingo's die er leven. Hoewel de zoutpannen nog in bedrijf zijn (als enige in de regio Andalusië), vormen ze toch een aantrekkelijk gebied voor deze roze steltlopers en veel andere soorten wad- en kustvogels.

Als we 's morgens rond 10.00u arriveren bij Cabo de Gata, parkeren we de auto vlak langs het strand. Een aantal opvallend tamme raven (Corvus corax) vliegt op als we uit de auto stappen. In Nederland heb ik enkel maar schuwe raven op de Veluwe en Utrechtse Heuvelrug gezien, welk niet dichterbij te benaderen zijn dan op zo'n honderd meter. Nee deze raven waren duidelijk minder bang en lieten zich nog aardig bekijken terwijl ze over het strand vliegen, zeker door de verrekijker.

Aan de andere kant van de weg liggen de zoutpannen achter de duinen, vlak tegen het gebergte Sierra de Gata. Al van enige afstand is het gekibbel van vele flamingo's herkenbaar. Hoeveel het er zouden zijn bleef nog een tijdje onduidelijk, want we moesten eerst een tiental meters door de duinen wandelen richting een vogelkijkhut.

Eenmaal aan in de vogelkijkhut werd ik verbluft door het uitzicht: duizenden flamingo's stapten rond in het ondiepe water van de zoutpannen, vlogen vlak over het wateroppervlak of namen een loopje met een Kleine zilverreiger (Egretta garzetta). In dit gebied leven, net als in de rest van Europa, Grote flamingo's (Phoenicopterus roseus). Echter vlak voor vertrek uit Nederland had ik gelezen dat er onlangs ook nog enkele Kleine flamingo's (Phoeniconaias minor) waren waargenomen in dit gebied. Minutenlang bleef ik dan ook turen en turen, maar vinden deed ik ze niet. Zo gek was dat niet, de ochtendzon stond nog laag, de verste vogels stonden op enkele honderden meters afstand... en de voortdurende beweging binnen de kolonie maakte het niet makkelijk om een handje vol Kleine flamingo's te herkennen. Helaas. Maargoed, waarom klagen als we al deze enorme hoeveelheden flamingo's kregen gepresenteerd in zo'n mooi gebied.

Tussen de flamingo's waadden honderden kluten (Recurvirostra avosetta), steltkluten (Himantopus himantopus), tureluurs (Tringa totanus) en kleine zilverreigers. De meeuwenfamilie werd vertegenwoordigd door de geelpootmeeuw (Larus michaelis). En zo af en toe kwam er een zangvogeltje overvliegen, meestal een kuifleeuwerik. Na wat betere determinatie bleek het hier overigens om een Thekla leeuwerik (Galerida theklae) te gaan, geen alledaagse gast dus ook zeker de moeite van een notatie waard!

Na enkele minuten kregen we gezelschap in de kijkhut. Nederlanders! En wat schetst onze verbazing, met nog bekende namen ook! Alsof het zo gepland ontmoetten we een groep jonge vogelaars die al drie weken in Spanje verbleven om er de mooiste soorten te twitchen. En dat was al aardig gelukt toen we het lijstje met bijzonderheden te horen kregen. De heren waren een dag eerder al in de kijkhut geweest, niet helemaal toevallig, want ook zij waren op zoek naar de Kleine flamingo's. De geruchten gaan dus snel. Maar zij hadden een dag eerder de Kleintjes wél gezien. Enfin, met zulke geavanceerde apparatuur is dat ook geen wonder.. mar toch. Ik liet ze dan maar even het echte werk doen en na een paar minuutjes was het raak: 3 stuks recht tegenover ons op zo'n honderd meter afstand! Tja nu waren ze ook voor ons ineens duidelijk herkenbaar door hun kleine en donkerdere gedaante. Maar zonder de hulp van hun telescopen was het mij niet gelukt. Wat prachtig om deze Afrikaanse dwaalgast hier te kunnen waarnemen!

We kregen de tip mee om een aantal kilometer verderop een zandpad in te slaan, omdat we daar met enige zekerheid vele scharrelaars (Coracias garrulus) zouden kunnen zien. Zo gezegd, zo gedaan. Vanaf de hoofdweg namen we een afslag, reden onder een viaduct door en naderden het bewuste zandpad waar we in de bebossing vrijwel zeker scharrelaars zouden aantreffen. Waar we echter niet bij stilstonden (later wel...helaas), is dat je niet moet gaan stilstaan op een droog zandpad aan de rand van de woestijn. Onder het gewicht van de auto zakten de banden direct weg in het hete losse zand. En natuurlijk heb je dan niets bij je om jezelf uit te graven. De auto was er duidelijk niet op gebouwd om hier weg te zakken. Terwijl we bezig zijn om met wat zwerfafval een stevige ondergrond te creeëren, vliegen er vogels over onze hoofden. Enkele seconden later besef ik dat het scharrelaars zijn! Zonder nog over de auto na te denken blijf ik stokstijf staan, kijkend naar de vogels. Wat een prachtig gezicht! Jagend naar sprinkhanen vliegen ze van boomtop naar boomtop.

Zeker een klein tiental scharrelaars vliegen zo over en weer. Op het moment dat ik mijn visier op een van de vogels richt, merk ik op dat dit geen scharrelaar is. De veel te langer staart en smallere snavel doet me denken aan een ekster. Maar dat is het ook niet. De typisch Iberische Blauwe ekster dan? Mogelijk, maar de kleuren zijn door het tegenlicht niet goed te zien. Ik maak er een foto van en kijk deze later aandachtig terug: dit kan niets anders zijn dan een Kuifkoekoek (Clamator glandarius). Een prachtige vogel, nooit eerder gezien. Maar helaas verdween deze koekoek net zo vlug als dat ik hij kwam aanvliegen. Jammer, maar gelukkig heb ik er nog een foto van kunnen maken.

Niet veel later passeert er vlakbij een auto op de verharde weg. Gelukkig! De aardige man (we noemden hem superman) kon ons met zijn wagen gelukkig helpen om uit het zand te raken, zodat we niet veel later konden verder rijden.

Nabij Almería, ligt Oasys Park in de woestijn Dessierto de Tabernas. Een belangrijk onderdeel van Oasys Park vormt het Western themagebied. In de jaren '60 - '80 werden veel western Hollywood producties opgenomen in de woestijn nabij Tabernas. Een deel van de set is verderop langs de weg te bezoeken, maar in Oasys Park hebben ze dit wat verder uitgebuit met een prachtig aangelegd dorpje, wat best authentiek lijkt door de passende omgeving.

Op 10 augustus ben ik op bezoek geweest in dit dierenpark, waar ik aangenaam verrast werd door de prachtige aanleg en bijzondere dierencollectie. Prof. Dr. Hermann Schleich heeft in het park een zeer uitgebreide verzameling reptielen en amfibiën bij elkaar gebracht. Er zijn vooral veel zeldzame landschildpadden uit Europa en Afrika aanwezig. Een groot aantal Jemen kameleons (Chamaeleo calyptratus) was enkele weken eerder opgevangen, afkomstig uit de collectie van een recent overleden kweker.

Nadat we de typische cactustuin hadden bewonderd, was ik toch benieuwd naar de vogels in het park. Maar wat vogels betreft viel het park qua huisvesting helaas tegen. De zogenaamde fazanterie is eigenlijk niet veel meer dan een ellendige rij volières, waarin diverse koppels fazanten in een vijftal soorten leeft. Enkele koppels zilverfazanten, goudfazanten, Lady-Amherstfazanten (of wat erop moet lijken...), Swinhoe en koningsfazanten. Door de kleine behuizing (een hok van 2x3m) was de staart van de koningsfazant niet veel langer dan dat van de goudfazant. En door de doorzichtige afscheiding tussen alle volières, waren de hanen meer met elkaar bezig dan met hun hennen. Een mooi gezicht was het niet, een gemiste kans dus en niet geschikt om deze vogels in te huisvesten.

Temidden van enkele watervallen en vijvers komen we op een terras voorzien van enkele mooi aangeklede volières. De volières zijn voorzien van een rietendak en vormen de behuizing voor Groene toerako's (Tauraco persa) en diverse soorten toekans. Hoewel de vogels schijnbaar op de tocht zaten, zagen ze er eigenlijk wel goed uit.

Op een heuvel, met uitzicht op de prachtige omgeving, was weer een volièrecomplex te vinden. Hierin waren op het gele woestijnzand de oorspronkelijke witte sneeuwuilen te zien (ditmaal een gele versie..). Gelukkig was de volière voorzien van een gesloten dak, zodat de vogels in dit klimaat altijd in de schaduw kunnen zitten. Datzelfde geldt voor de Oehoe's en de (zeer klein gehuisveste) Kalkoengieren. Aan de andere zijde waren er nog violet toerako's (Musophaga violacea), Papoea jaarvogels (Rhyticeros plicatus) en scholeksters (Haematopus ostralegus). De jaarvogels waren zo te zien een heel erg hecht koppel: de man zat voortdurend de vrouw fruit te voeren! Jammergenoeg was er nog geen nestblok aanwezig, maar de aanwezige verzorger kon melden dat de vogels ook nog maar enkele weken in het verblijf zaten, dus ze waren met stomheid geslagen toen de vogels elkaar direct begonnen te voeren.

Een stukje naar beneden gewandeld komen we in een vallei met veel water, gevoed door een grote waterval die uit de heuvels lijkt te komen. Niets is minder waar, het is allemaal kunstmatig. Over twee vijvers verdeeld zien we een grote kolonie Afrikaanse lepelaars (Platalea alba). Door de vette vis die gevoerd wordt in grote schalen water, zijn de veren van de vogels erg vet en de vogels dus kleddernat en lek. Jammer, want de grote groep (zo'n 15 vogels) heeft wel potentie om te kweken gezien de nestbouw. Maar in deze conditie zal er vermoedelijk niet snel een jong geboren worden. Aan de overkant loopt een groepje kleine flamingo's (Phoeniconaiar minor) tussen wat witwangfluiteenden (Dendrocygna viduata) en bergeenden (Tadorna tadorna).

Op de Afrikaanse savanne van het park waren ook diverse mooie vogels aanwezig. Tussen de zebra's, giraffen en nijlpaarden liepen of zwommen Roze pelikanen, struisvogels, kroonkraanvogels, maraboes,... en ooievaars welke over het hele park verspreid rondvlogen. De meest bijzondere bewoner vond ik de Afrikaanse nimmerzat (Mycteria ibis).

Verder zijn er in het park nog aanwezig: zwarte zwanen, Nijlganzen, diverse eenden- en ganzensoorten, bonte muskaatduiven (Ducala bicolor), kroeskopparelhoenders (Guttera pucherani ), blauwkeelneushoornvogels (Ceratogymna atrata), emoes, nandoes, diverse papegaaien en ik ben vast nog wat soorten vergeten.

Op 12 augustus was het tijd om de Zuid-Spaanse badplaats Almeria te bezoeken. We hadden gehoord dat hier een bijzonder fokcentrum voor Arabische dieren zou zijn. Dit Centre for Saharan Fauna (Centro de Rescate de la Fauna Sahariana) bleek echter niet voor publiek toegankelijk.

Echter, vanaf het Arabische fort Alcazaba, heb je vanaf grote hoogte een prachtig overzicht over de dieren. Als je in het oude centrum van Almeria bent, neem je als toerist de trappen naar boven, richting het Arabische fort Alcazaba. Eenmaal boven loop je naar de achterzijde, met uitzicht op een muur die naar een heuvel loopt.  In deze muur is gelijk de afgesloten toegangspoort aanwezig naar dit fokcentrum voor gazellen en antilopen. En zo kun je, met verrekijker, prima de aanwezige soorten bekijken. Er wordt gefokt met Cuvier's gazelle (Gazella gazelle cuvieri), Mhorr gazelle (Gazella dama mhorr), Dorcas gazelle (Gazella dorcas neglecta). Van afstand zag ik ook Steenbokken (Capra sp.), maar welke soort precies weet ik niet.

In de voorgaande weken was het me 's nachts al een paar keer opgevallen: een voor mij onherkenbaar geluid uit het veld naast mijn slaapkamer. Het moest bijna wel een vogel zijn, maar ik had geen flauw idee in welke hoek ik het moest zoeken. Stel je voor, een vogel wat midden in de nacht geluid maakt... een bijna onheilspellende fluit-achtige roep. Maar zeker geen uil of nachtzwaluw, die had ik wel herkend.

De volgende ochtend eens met Hermann Schleich gekletst over de mogelijkheden. Hij wist me alleen te vertellen dat er in de omgeving wel eens vogels vreemde vogels op hoge poten rondscharrelen op het schrale terrein rondom de reptielen opvang. Hij kende ze zelf niet, maar hij wist wel dat ze er niet ieder jaar te zien waren. Een blik in de vogelgids bracht ons op trappen! Dat zou natuurlijk prachtig zijn! Maar ik wist niet of deze ook 's nachts roepen. Hermann vertelde dat de vogels zich soms overdag laten zien, maar erg schuw overkomen en snel opviegen. Dat opvliegen leek me nu niet echt het gedrag van een trap, maar je weet het natuurlijk maar nooit. Dus ik ben maar eens met de verrekijker, vogelgids én camera op pad gegaan.

Het glooiende kale terrein met hier en daar wat rotsen en lage begroeiing leek mij mooi voor trappen.. Hermann tipte me dat ik bij een zandafgraving moest kijken, want daar had hij ze enkele dagen eerder nog gezien. Hoe mooi zou het zijn om trappen er aan te treffen in hun natuurlijke biotoop. Tijdens de wandeling vlogen er tientallen bijeneters, scharrelaars, zomertortels en hoppen voorbij. Maar op de grond was er, op een leeuwerikje na, geen vogel te bekennen. Ondertussen begon het wat donker te worden. Niet door de zonsondergang, maar van achter de heuvels kwam een dreigende donderlucht aangerold. Zonder enige vorm van bescherming vond ik het maar niets om zo met mijn camera en attributen over dat oneindige terrein te wandelen. Zo langzaamaan liep ik dus terug naar de openbare weg, van waaruit het nog zeker een half uur lopen zou zijn naar het huis van onze gastheer.

Vlak voordat ik het ruige terrein verlaat zie ik iets onopvallends tussen de beplanting door rennen. Ik sta stil, kijk vlug in de richting van het "iets"... en voel plotseling kippenvel over mijn rug. Hoewel ik het niet meer had verwacht, zag ik een prachtig mooie vogel op zo'n 20 meter afstand: een griel! En wat voor een, een prachtige vogel die heel duidelijk te zien is. Ik wist niet hoe snel (en voorzichtig) ik mijn camera tevoorschijn moest toveren. Tegelijk realiseerde ik me dat ik nooit had stilgestaan bij de mogelijkheid om hier grielen te treffen. Maar het leek achteraf zo logisch: juist grielen (Burhinus oedicnemus) staan erom bekend om in de schemering of 's nachts actief te zijn en te roepen. De beschrijving van een vogel op lange poten had toch een belletje moeten laten rinkelen. Maar niets was minder waar. Ach ja wat maakt het nog uit, ik had mijn camera erbij en hoewel de vogel ondertussen wat verderop was gaan zitten, kon ik er nog een plaatje van schieten voor het thuisfront. Wat een mooie ervaring op het einde van deze middag!

De vakantie loopt zo'n beetje op haar eind. Tjonge, wat is het Andalusische landschap betoverend. De ruigte, de stilte en de zandkleuren maken het tot een bijzondere omgeving. En ondanks de droogte is er een grote verscheidenheid aan typisch zuidelijke vogelsoorten te zien. Tel ik daar de nabijgelegen parkjes en steden bij op die ik heb bezocht, dan kan ik zeggen dat ik een hele bijzondere en natuurrijke reis heb gemaakt.

De terugreis voer (in tegenstelling tot de heenreis) over de grond. De auto bracht ons via Andorra, Frankrijk en België enkele dagen later weer in Nederland.