Het houden van hoenderachtigen (Galliformes)

Tekst door Jaap Korten, met dank aan Gert Kieft

Inleiding

De verschillende soorten van de Hoenderachtigen (Galliformes) komen voor op alle continenten en in uiteenlopende klimaat zones, o.a. berggebieden, regenwoud, woestijn en gematigde gebieden.

De orde der Hoenderachtigen omvat de volgende subordes en families:

Phasiani

• Fazanten en Patrijzen (Phasianidae)
• Parelhoenders (Numididae)
• Amerikaanse Kwartels (Odontophoridae)
• Ruigpoothoenders (Tetraonidae)
• Kalkoenen (Meleagrididae)

Craci

• Hokko’s (Cracidae)
• Grootpoothoenders (Megapodiidae)

Binnen de uitgebreide familie Fazantachtigen (Phasianidae) zijn er veel soorten die in afgeschermd milieu worden gehouden.

Fazanten kunnen, ook wat voeding betreft, globaal in drie groepen worden ingedeeld:

• Groep 1: Tragopanen, Oorfazanten, Glansfazanten, Koklasfazanten en Wallichfazanten
• Groep 2: Kraagfazanten, Hoenderfazanten en Langstaartfazanten
• Groep 3: Argusfazanten, Pauwfazanten en Vuurrugfazanten

Huisvesting

Wanneer het gaat om de huisvesting van fazanten, dan kunnen de soorten verdeeld worden in winterharde en niet winterharde soorten. De winterharde soorten kunnen zonder binnenverblijf in de buitenlucht gehuisvest worden, weliswaar met enige bescherming tegen weersinvloeden. Deze soorten behoeven derhalve geen kunstmatige verwarming en verlichting.
De niet winterharde soorten dienen gehouden te worden in een vorstvrij, voldoende geventileerd binnenverblijf met een aansluitende uitloop naar buiten. Deze fazanten dienen bij vorst in het (verwarmde) binnenverblijf te blijven, bij een temperatuur liefst niet onder de 5 graden C.
Het is aan te bevelen om in de winter, wanneer het s’nachts kan vriezen, in het binnenverblijf verlichting te laten branden totdat het buiten volledig donker is. Hiermee wordt bereikt dat de vogels, voordat het buiten donker is, vanzelf naar binnen gaan en 's nachts niet in het buitenverblijf door onverwachte nachtvorst worden verrast. In de winter worden zitstokken in het buitenverblijf afgeraden. Bij vorst overdag dient de toegang tot de buitenloop te worden afgesloten.

Let op: Bij de soortbeschrijvingen staat vermeld of deze soort winterhard of niet winterhard is.

Leden van Aviornis International Nederland kunnen de huisvestingsrichtlijnen voor Hoenderachtigen bij de vereniging bestellen.

Hier volgt een beknopte algemene beschrijving.

Afmetingen van de verblijven

De afmetingen van de vogelverblijven dienen aangepast te zijn aan de te houden soort of soorten en aantallen vogels. Bij de soortbeschrijvingen staat de door Aviornis geadviseerde minimale afmetingen van het verblijf voor een haan met één of twee hennen.

Bij de winterharde soorten is de maat die aangegeven wordt, inclusief de overdekte schuilgelegenheid. Bij de niet winterharde soorten wordt de maat van het binnenverblijf en het buitenverblijf apart vermeld.

In het algemeen geldt b.v. bij de winterharde Kraagfazanten dat voor één fazantenhaan met één of twee fazantenhennen de afmetingen bij voorkeur minimaal 4m lang en 2m breed zijn.

De hoogte van de verblijven dient ten minste 180 cm te zijn. Dit niet alleen om de vogels voldoende vliegruimte te geven, maar ook om het reinigen van het verblijf goed mogelijk te maken.

Constructie

De constructie dient zodanig te zijn dat ontsnapping van de vogels uitgesloten is en het binnendringen van ongewenste gasten en ongedierte tot een minimum wordt beperkt.

Buitenvolières kunnen worden gemaakt van duurzaam geproduceerd, weerbestendig hout. Deze houten constructie kan het beste op stenen muurtjes worden geplaatst hetgeen de levensduur van de constructie aanzienlijk verlengt en het binnendringen van ongedierte zo veel mogelijk tegen gaat. Het houten raamwerk, ook het dak, wordt bespannen met gaas of duurzame vogelnetten, met een maaswijdte van b.v. 20mm bij 20mm.
Ook kan een metalen framewerk met netten gebruikt worden.

De bodem in de buitenverblijven dient goed gedraineerd te zijn en bij voorkeur te bestaan uit een natuurlijke, zanderige grondsoort.
Wanneer Hoenderachtigen in veel grotere buitenverblijven worden gehouden dan kunnen ook andere bodembedekkingen worden toegepast, zoals gras en/of houtsnippers.
De schuilgelegenheid voor de winterharde soorten moet bestaan uit een afdak van lichtdoorlatende platen. In deze schuilgelegenheid worden op een hoogte van minimaal 120 cm. zitstokken aangebracht.
De lichtdoorlatende platen zorgen ervoor dat het 's avonds niet te snel donker in de schuilgelegenheid wordt, waardoor de fazanten de zitstokken altijd goed kunnen vinden.

Om de fazanten tegen harde wind te beschermen worden drie zijkanten van het afdak gesloten.
Onder de zitstokken kan men PVC mastdakgoten plaatsen, die functioneren als mestopvang. Dit hoeft slechts aan één zijde van de zitstok, omdat fazanten bijna altijd gaan slapen met het gezichtsveld naar het licht toe.

De voeder en watervoorziening worden mede om besmetting van buitenaf tegen te gaan in het overdekte gedeelte geplaatst.
De bodem onder het afdak kan het beste bestaan uit los droog zand.
De fazanten vinden in dit droge zand een prima gelegenheid tot het nemen van een zandbad.

De wanden en het dak van de binnenverblijven voor de niet winterharde soorten kunnen het beste worden gemaakt  van geïsoleerd materiaal. In de wanden worden voldoende ramen aangebracht om het nodige daglicht binnen te laten. In deze binnenverblijven worden de zitstokken ook weer op een hoogte van minimaal 120 cm. geplaatst. De bodem van de binnenverblijven bestaat bij voorkeur uit tegels of beton. Deze harde bodem voorkomt dat muizen en ratten zich gemakkelijk in het binnenverblijf vestigen. De bodem in het binnenverblijf wordt bedekt met een laag rivierzand, houtsnippers of vlas. De voeder en watervoorziening wordt ook weer mede om besmetting van buiten af tegen te gaan in het binnenverblijf geplaatst. 

Gecombineerde huisvesting

Het samen houden van verschillende soorten in één verblijf is mogelijk indien er onderling geen kruisingen (hybriden) kunnen ontstaan en er geen agressie optreedt. De inrichting en het grondoppervlak dienen dan zodanig te zijn dat de vogels naar hun behoeften gemakkelijk kunnen beschikken over de meest elementaire zaken als voedsel, drinkwater, zitplaats, beschutting en schuilgelegenheid. Meestal geeft men echter de voorkeur aan gescheiden verblijven wat de voortplanting zeker ten goede komt.

Welzijn

Bij de inrichting van het verblijf dient in voldoende mate rekening te worden gehouden met het welzijn van de daarin ondergebrachte vogels. Hoenderachtigen rusten en slapen graag hoog op een veilige plaats. De zitstokken dienen dan ook zo hoog mogelijk geplaatst te worden, echter zodanig dat de toegankelijkheid gewaarborgd is en er tevens voldoende bovenruimte blijft.
De dikte van de zitstokken dient afgestemd te zijn op de te houden kleinere ( 3-5 cm) en grotere soorten (5-8 cm).
Er dient voldoende, niet giftige, (struik)beplanting te zijn, zodat de vogels zich kunnen afzonderen en schuilen. Een schuin geplaatste tegel of schot biedt bescherming b.v. tijdens de baltstijd aan de fazantenhen als de haan al te opdringerig wordt.
Om vechten door het gaas of net met vogels in aangrenzende volières te voorkomen, kan men een tussenschot plaatsen van b.v. 60cm hoog.
Een voldoende laag schoon zand op de bodem biedt de vogels de gelegenheid om hun geliefde zandbaden te nemen.
Nestgelegenheid dient aanwezig te zijn om natuurlijk voortplantingsgedrag te stimuleren.
Afleiding is ook een belangrijk onderdeel van het welzijn van de fazanten. Geef ze dus wat te doen in de vorm van grashalmen, grote stukken fruit of een krentenbol. (Zie Voeding)

Bescherming tegen predatie

Doordat de gehele huisvesting met gaas of netten met een kleinere maaswijdte is afgesloten en overdekt, is men gevrijwaard tegen roofvogels en kraaien, kauwen, eksters, Vlaamse gaaien e.d., die daardoor geen jongen of eieren kunnen pikken.
Een solide vloer en muurtje en stevig gaas bemoeilijkt niet alleen de toegang voor muizen en ratten, maar tevens die van wezels, hermelijnen, bunzings, verwilderde nertsen, vossen en niet te vergeten katten.
Ondanks dit alles zullen muizen en ratten altijd kans zien om zich aan het verstrekte voeder voor de fazanten tegoed te doen hetgeen de kans op besmetting vergroot en de hygiëne niet ten goede komt.
Muizen en ratten zullen daarom continu bestreden moeten worden door middel van voor de fazanten niet te bereiken gif en of klemmen/vallen.

Lees hier meer over de huisvesting van fazanten

Hygiëne

Lucht, licht, droogte en hygiëne zijn de grondpeilers van het succesvol en gezond houden van fazanten.
Het goed schoon houden van het verblijf komt het welzijn van de fazanten ten goede en voorkomt luis, mijt, worm en coccidiose besmettingen.
Minstens éénmaal, liefst tweemaal, per week de ontlasting in de volière met b.v. een bladhark uitharken en een zeefschep om niet te veel zand mee te nemen.
Een grasbodem is moeilijker schoon te houden, zeker in verblijven kleiner dan 20 m2.
De zitstokken dienen ook regelmatig gereinigd en ontsmet te worden.
Wanneer in de nachthokken gebruik wordt gemaakt van een PVC goot om de ontlasting op te vangen, dan dient deze ook wekelijks gereinigd te worden.
Belangrijk is ook om de water- en voerbak niet te vergeten bij het schoonmaken.

Lees hier meer over de hygiëne en gezondheidszorg bij fazanten

Voeding

Wat voeding betreft kunnen we fazanten in drie groepen indelen.

Groep 1 : De Tragopanen, Oorfazanten, Glansfazanten Koklasfazanten en  Wallichfazanten. 

Deze fazanten komen voor in de gematigde gebieden op hogere hoogten en hebben behoefte aan een vezelrijke eiwitarme voeding.
Deze fazanten geven we het gehele jaar door een schrale voeding, want te veel korte koolhydraten uit traditionele granen, zoals gerst, tarwe of haver, die veel in kippenvoer worden aangetroffen, zorgen voor ongewenste vervetting. Ook hebben deze fazanten behoefte aan een ander type eiwit dan kippen. Daarom heeft de dierenvoedselindustrie verschillende korrels ontwikkeld, die voor deze fazantensoorten de juiste noodzakelijke bestanddelen bevatten en voorzien in de juiste voeding. Groenvoer zoals grassen, onkruiden en groenten zoals andijvie, sla en witlof eten deze fazanten heel graag. Zelfs houtachtige vezels, zoals de barst van bomen en boomwortelscheuten nemen ze tot zich.

De beplanting in de volière zal daarom goed beschermd moeten worden en/of moeten bestaan uit soorten die ze niet lusten. De kuikens van deze fazanten groeien heel goed op met dezelfde voeding als de ouderdieren.

Groep 2 : De Kraagfazanten, Hoenderfazanten en Langstaartfazanten

Deze fazanten komen bijna allemaal voor in de iets warmere gebieden en hebben behoefte aan een vezelrijke voeding die wat eiwitrijker mag zijn. De korrelvoeding kan bij deze soorten net voor en tijdens de broedperiode bestaan uit een speciale siervogel foktoomkorrel. Buiten de broedperiode wordt een siervogel onderhoudskorrel verstrekt. Groenvoer eten deze fazanten ook graag.

De beplanting in de volière wordt vaak ook gegeten, maar niet zoals bij de fazanten uit groep één totaal uitgegraven.

De kuikens van deze fazanten kunnen beter met een speciaal kuiken opfokvoer voor fazanten groot gebracht worden, aangevuld met groenvoer.

Groep 3 : De Argusfazanten, Pauwfazanten en Vuurrugfazanten. 

Deze fazanten komen voor in de tropische regenwouden en hebben behoefte aan een eiwitrijkere voeding. De korrelvoeding kan net voor en tijdens de broedperiode het beste uit een speciale siervogel foktoomkorrel bestaan. Ook het bijvoeren van universeelvoer voor insecteneters en eventueel wat levend voer in de vorm van meelwormen komt deze fazanten ten goede. Ook fruit in de vorm van appels, peren, druiven, bananen, tomaten e.a. zijn voor deze fazanten een goede versnapering. Groenvoer eten deze fazanten nagenoeg niet. De beplanting in de volière blijft bij deze fazanten daardoor mooi intact.

De kuikens van deze fazanten moeten met een speciaal opfokvoer voor fazanten grootgebracht worden, aangevuld met wat universeelvoer voor insecteneters en levend voer in de vorm van meel- of buffalo wormen.

Drinkwater en extraatjes

Voor alle fazanten geldt dat schoon drinkwater en maagkiezel continu beschikbaar moet zijn.

Het is goed om dagelijks, of om de dag, een klein beetje tortelduiven voer of fazantengraan door het gaas te gooien. Een fazant die goed in zijn of haar veren zit, zal direct op deze zaadjes afkomen om ze op te pikken waardoor we direct zien of ze zich gezond voelen.

Lees hier meer over de voeding van fazanten

Aanschaf

Waar kunnen de verschillende wildvormen van fazanten worden aangeschaft? Aviornis International Nederland heeft 11 Regio’s met Regiobesturen, die kunnen doorverwijzen naar fokkers in de buurt of binnen de vereniging. Zij kunnen u advies geven over raszuivere soorten en u eventueel doorverwijzen naar personen die zelfgekweekte en geringde vogels verkopen.

Aandachtspunten bij de aanschaf

• Is de soort winterhard of niet, vanwege de daarvoor benodigde huisvesting?
• Kan de soort, bij gemeenschappelijke volière, kruisen met andere soorten?
• Is de soort agressief ten opzichte van andere vogels of de verzorger?
• Wanneer zijn ze geslachtsrijp?
• Is de vogel raszuiver?
• Let goed op dat de vogels geringd zijn met een niet afschuifbare vaste ring.
• Kijk goed of de vogel vitaal, levendig en gezond is met een strak glanzend verenkleed.

Transport

Het transport dient te gebeuren in deugdelijke transportkisten waarvan de binnenzijde van de bovenkant voorzien is van een zacht materiaal om kopletsel te voorkomen. Openingen in de zijwanden dienen te zorgen voor luchtverversing en warmte afvoer.
De bodem moet ruw zijn, of voorzien zijn van voldoende strooisel.

Meer weten?

Word dan lid van Aviornis International Nederland en ontvang het tweemaandelijks tijdschrift, boordevol artikelen over o.a. hoenderachtigen, watervogels, wilde duiven en andere parkvogels.

Websites

• www.wpa-benelux.info/avicultuur (algemeen)
• www.pheasants.nl (algemeen)
• www.gbwf.org (engelstalig)

• Natuurbroed fazanten
• Edelfazanten
• Goudfazant
• Koningsfazant
• Lady Amherstfazant
• Montezuma kwartel
• Sclaters hokko
• Tragopanen