Helmkasuaris

Casuarius casuarius (Linnaeus, 1758)

Tekst door Jaap Korten

Verspreidingsgebied
Queensland, noordoost Australië, Nieuw-Guinea en een paar eilanden daar in de buurt.

Leefgebied
Dichte bossen en regenwouden. Maar ook wel opener bebost grasland.

Helmkasuarissen kunnen goed zwemmen. Moerassen en rivieren zijn geen hindernissen.

Beschrijving
De helmkasuaris is na de emoe de grootste loopvogel van Oceanië en leeft meestal solitair.

Het mannetje, de haan, en het vrouwtje, de hen, zijn beide gelijk gekleurd maar het vrouwtje is heel wat groter en zwaarder. Over de rug hangt een glanzend zwart verendek, vergelijkbaar met de fijne en korte veren van de emoe. De hals en achterkant van de kop zijn helblauw. Onder aan de keel hangen twee felrode keellellen en ook de onderzijde van de nek is felrood.
De kop is gedeeltelijk kaal met een grote hoornachtige helm. Deze helm groeit bij het ouder worden door. De ogen zijn kastanjebruin van kleur. De snavel is spitser dan van de emoe.
Helmkasuarissen hebben zéér krachtige en onbevederde poten met drie tenen met flinke nagels, waarvan de middelste is uitgerust met een vlijmscherpe dolkachtige klauw van 10-12 cm lang. Een trap daarmee kan een dier of mens levengevaarlijk verwonden.

Soorten/ondersoorten
DNA onderzoek heeft aangetoond dat de helmkasuaris genetisch verwant is aan de emoe. Er worden drie soorten kasuarissen onderscheiden.
De helmkasuaris (Casuarius casuarius) van het Australische Queensland wordt ook wel de zuidelijke helmkasuaris genoemd en komt het meeste voor.
De andere twee soorten zijn vrijwel onbekend:
In Nieuw-Guinea leeft de noordelijke helm- of oranjehals kasuaris (Casuarius unappendiculatus).
De dwerg- of Bennet-kasuaris (Casuarius bennetti) leeft in Papoea-Nieuw-Guinea en Nieuw-Brittanië, een eiland in de Papoea-Nieuw-Guinea archipel.

Lengte en gewicht
Max. lengte rechtop van de helmkasuaris: Haan 140 – 150 cm. Hen is groter 160-170 cm.
Gewicht: Haan +/- 40- 50 kg. Hen is zwaarder +/- 60-70 kg.

Levensverwachting
Helmkasuarissen zijn sterke vogels, die bij goede verzorging en hygiëne niet snel ziek worden.

In beschermd milieu kan de helmkasuaris wel 40 jaar oud worden.

Huisvesting
In beschermd milieu worden helmkasuarissen uitsluitend in speciale collecties gehouden.
Om het kasuaris-verblijf dient een zeer stevige en solide afrastering te zijn van 200 cm hoog. Het beste is om een scheiding in het perk aan te brengen, zodat mannetje en vrouwtje gescheiden van elkaar gehouden kunnen worden. Maar wel zodanig dat zij elkaar kunnen zien en tijdens de paringstijd bij elkaar kunnen worden gelaten. En daarna weer gescheiden kunnen worden. Ook is een gescheiden binnenverblijf nodig, dat niet alleen bescherming biedt tegen slechte weersomstandigheden, maar tevens vorstvrij kan worden gehouden. Liefst zelfs niet onder de 10 graden.

In het perk dient beplanting met bomen en struiken aanwezig te zijn, zodat de vogels er kunnen schuilen.

Verzorgers kunnen het verblijf en perk niet betreden, zonder dat de vogels in een afgesloten ruimte zijn gescheiden. Deze afsluitingen moeten van buitenaf te bedienen zijn.

Kweek
In tegenstelling tot de emoes, die in de vrije natuur meestal paarsgewijs leven, leeft de helmkasuaris meestal solitair. Wanneer de paartijd aanbreekt laat het mannetje een verdragende dreunende lokroep horen. Na het leggen van de donkergroene eieren gaat het vrouwtje weer opzoek naar een ander mannetje. Ook bij de helmkasuaris maakt de haan het nest op de bosgrond en broedt alleen de eieren uit.

In beschermd milieu wordt ook maar één paartje helmkasuarissen gescheiden gehouden. Soms is het niet gemakkelijk een goed paar samen te stellen.
Kasuarissen worden geslachtsrijp in hun 2^de of 3^de jaar. De hen legt 3-6 eieren, die donkergroen van kleur zijn. Vaak komen er maar één of twee eieren uit.
Tijdens het broedseizoen is de haan zeer agressief. De hen moet van de haan gescheiden worden. Het broeden duurt 8 weken. Jonge helmkasuarissen zijn nestvlieders en donkerbruin en lichtgeel gestreept en worden ook alleen door het mannetje verzorgd.
Na drie maanden verdwijnen de strepen en vertoont het jong een egaal lichtbruine kleur.
Na zes maanden zijn ze al bijna donker van kleur.
Ze hebben veel bewegingruimte nodig.

Gedrag
Het grootste deel van het jaar leven kasuarissen alleen in een eigen territorium. Helmkasuarissen hebben, net als de andere loopvogels, een plat borstbeen en daarmee geen aanhechting voor de vleugelspieren. De kleine vleugels zijn erg onderontwikkeld en daardoor kunnen zij niet vliegen.
Helmkasuarissen kunnen zeer lage trommelgeluiden en gegrom voortbrengen. Zelfs beneden de menselijke gehoorgrens. Deze subsonische geluidsgolven dragen ver en zo houden de solitair levende vogels in het dichte oerwoud contact met elkaar. Om gebied af te bakenen, maar ook om vrouwtjes te lokken.
De helm op de kop wordt gebruikt om tussen het struikgewas door te dringen.

Ook de helmkasuaris kan snel lopen en snelheden bereiken van 50 km per uur.
Kasuarissen kunnen ook 1,5 meter hoog springen.

Voedsel
Bij dierspeciaalzaken zijn speciale loopvogelkorrels te koop voor dagelijks gebruik. Dit voer kan worden aangevuld met luzernekorrels, luzernehooi, pluimveekorrel en gemend graan. Daarnaast gras, groenvoer en fruit.
Kuikens en jonge helmkasuarissen mogen niet te snel groeien en hebben veel bewegingruimte nodig. Er is loopvogel opfokkruimel te koop. Het is belangrijk dat de jonge vogels ruim voldoende groenvoer wordt verstrekt.

Het verdient aanbeveling kasuarissen twee maal per dag te voeren. Voor een goede spijsvertering hebben ze maagkiezels nodig. Schoon vers drinkwater dient altijd aanwezig te zijn. Kasuarissen drinken door het water met hun onderste snavel op te scheppen.

Status
Alle drie soorten kasuarissen zijn bedreigd en staan als kwetsbaar op de rode lijst van de IUCN. Het van nature al niet grote leefgebied wordt door het kappen van de regenwouden extra bedreigd.
Omdat de kasuaris schuw is en in dichte, moeilijk toegankelijke wouden leeft, is het aantal nog in het wild levende kasuarissen zo goed als onmogelijk te tellen. Schattingen lopen uiteen van enkele duizenden tot maximaal 10.000 vogels.

In Nieuw-Guinea worden de eieren door de lokale Papoea bevolking geraapt en door hoenders uitgebroed. En de jongen grootgebracht tot zo goed als volwassen en dan geslacht en opgegeten. In veel dorpen in de binnenlanden worden juveniele helmkasuarissen aangetroffen.

In gevangenschap worden de helmkasuarissen in dierentuinen en vogelparken gehouden en komen slechts in weinig gespecialiseerde privé collecties voor.

Wetgeving
Helmkasuarissen vallen onder de CITES regelgeving en mogen in Nederland uitsluitend met de geldige certificaten gehouden worden.

Literatuur/ website
De Helmkasuaris bij Stichting de Neushoornvogel