Kiwi's

Apterygidae Shaw, 1813

Tekst door Jaap Korten

Verspreidingsgebied
Kiwi’s komen uitsluitend voor op de eilanden van Nieuw-Zeeland.

Leefgebied
Oorspronkelijk in bossen en wouden.
Maar tegenwoordig ook wel opener bebost grasland en zelfs akkerland grenzend aan bosranden. Ze komen zowel voor in laagland gebieden als in bergachtige streken.
Een paartje kiwi’s verdedigt een territorium van 2,5 ha.

Beschrijving
De kiwi is verreweg de allerkleinste loopvogel en leeft paarsgewijs.

En wijkt uiterlijk sterk af van de grotere loopvogels.
Kiwi’s hebben zachte, afhangende, borstelige, warrige veren en geen staart.

Ze hebben piepkleine restanten van vleugeltjes, slechts 5 cm groot, waardoor zij niet kunnen vliegen.
Aan de poten hebben ze drie tenen en achteraan sporen, zoals bij een haan van kippen.

Ondanks de kleine afmetingen hebben ze vervaarlijke poten en kunnen een belager stampen en verwonden.
Ondanks het onbeholpen uiterlijk kan de kiwi sneller lopen dan de mens.
Met zijn lange, licht gebogen snavel en goede reuk kan de kiwi de bodem uitstekend doorzoeken op zoek naar voedsel.
Op het menu staan o.a. wormen, insecten, larven, spinnen, duizendpoten en slakken, aangevuld met vruchten, bessen en zaden. In bepaalde streken ook rivierkreeftjes, kikkers en andere amfibieën.
Kiwi’s drinken zelden of nooit en verkrijgen hun vocht uit het voedsel.

Het mannetje, de haan, en het vrouwtje, de hen, zijn beide gelijk gekleurd, maar het vrouwtje is heel wat groter en zwaarder.

Soorten/ondersoorten
Er bestaan vijf soorten:

de Noord eiland bruine kiwi (Apteryx mantelli)
de Grote gevlekte grijze kiwi (Apteryx haastii)
de Kleine gevlekte grijze kiwi (Apteryx owenii)
de Zuid eiland Tokoeka kiwi (Apteryx australis)
de Rowi kiwi (Apteryx rowi) – pas deze eeuw ontdekt door DNA onderzoek

Van de Tokoeka kiwi worden er tegenwoordig weer vier ondersoorten onderkend:

de Stewart eiland Tokoeka, de Noord Fiordland- en de Zuid Fiordland Tokoeka en de Haast Tokoeka, vernoemd naar de kleine gebieden waar ze nog worden aangetroffen.

Lengte en gewicht

Bij de kiwi’s is het vrouwtje groter en zwaarder dan het mannetje.

de Noord eiland bruine kiwi: lengte +/- 40 cm, gewicht vrouwtje 2,8 kg, mannetje 2,2 kg
de Grote gevlekte grijze kiwi: lengte +/- 45 cm, gewicht vrouwtje 3,3 kg, mannetje 2,4 kg
de Kleine gevlekte grijze kiwi: lengte +/- 25 cm, gewicht vrouwtje 1,3 kg, mannetje 1,0 kg
de Zuid eiland Tokoeka kiwi: lengte +/- 35 cm, gewicht vrouwtje 2,5 kg, mannetje 2,0 kg
de Rowi kiwi: lengte en gewicht +/- als de bruine kiwi

Levensverwachting
Kiwi’s kunnen 20 tot misschien wel 40 jaar oud worden.

Huisvesting
In dierentuinen en vogelparken worden er speciale verblijven gebouwd met speciale verlichting voor een omgekeerd dag en nacht ritme, zodat de bezoekers de kiwi’s tijdens hun nachtelijke activiteit toch in het donker kunnen zien.

Kweek
Kiwi’s leven in paartjes, zijn monogaam en blijven hun hele leven bij elkaar.
Het broedseizoen ligt voornamelijk tussen eind van de winter en begin zomer.
In Nieuw-Zeeland is dat tussen juni en maart.

De eieren worden meestal gelegd in bestaande holtes in boomstammen, tussen boomwortels of in natuurlijke holen.

In verhouding tot haar lichaamsgrootte legt het vrouwtje enorm grote eieren.

De productie van een ei duurt een maand. Het leggen van een tweede ei kan relatief kort na het leggen van het eerste ei, omdat beide ovaria kunnen worden gebruikt, wat niet het geval is bij de andere loopvogels.

de Noord eiland bruine kiwi legt meestal 2 eieren, worden door het mannetje uitgebroed.
de Grote gevlekte grijze kiwi legt slechts 1 ei, wordt door mannetje en vrouwtje samen uitgebroed.
de Kleine gevlekte grijze kiwi legt slechts 1 ei, wordt door het mannetje uitgebroed.
de Zuid eiland Tokoeka kiwi legt 1 of 2 eieren, elk in een apart nest, worden door mannetje en vrouwtje uitgebroed.
de Rowi kiwi legt slechts 1 ei, wordt door mannetje en vrouwtje samen uitgebroed.

Het uitbroeden van een ei duurt 11 weken.

Kiwi kuikens blijven de eerste week in het nest, maar worden niet door de ouders gevoed.

Zij leven van de voedingstoffen in de dooierzak. Daarna moeten zij zelf, of onder leiding van vooral hun vader, hun voedsel gaan zoeken. In het begin vegetarisch.

Slechts vijf procent van de in het wild geboren jongen overleeft het tot volwassenheid.

Gedrag
De kiwi wordt weinig in de natuur waargenomen, omdat de vogel voornamelijk s’nachts actief is.

Overdag slapen kiwi’s in holen.
De kiwi is bij daglicht slechtziend, maar kan uitstekend in het donker zien en bezit daarbij gevoelige snorharen om te kunnen voelen.
De kiwi heeft een lange smalle, licht gebogen, snavel met helemaal aan het uiteinde kleine neusgaten en een uitstekende reukzin.
De kiwi kan niet vliegen.

Voedsel
In beschermd milieu wordt vaak universeel voer verstrekt met wormen, meelwormen en maden. Aangevuld met wat fruit.

Onderzoek wordt gedaan naar een speciale voedzamere samenstelling om de vruchtbaarheid van kiwi’s in beschermd milieu te verbeteren.

Status
Voor de komst van mensen op de eilanden van Nieuw-Zeeland waren er geen zoogdieren.

Kiwi’s hebben zich evolutionair ontwikkeld tot primair insecteneters en secondair vegetarisch.

Dit in tegenstelling tot de andere grote loopvogels in Oceanië, de emoe en de kasuaris.

Ooit waren er naar schatting 12 miljoen kiwi’s.

Met de komst van de eerste mensen, de Maori’s, werden, na het uitsterven van de moa’s, de kiwi’s hun belangrijkste voedsel voorziening.
(De uitgestorven moa’s waren reusachtige niet-vliegende vogels, die in Nieuw-Zeeland de plaats innamen van de 2 miljoen jaar geleden levende plantenetende zoogdieren.)
Door de eerste Europeanen werden grote hoeveelheden kiwi’s gevangen voor dierentuinen en musea.
Met de Europeanen kwamen niet-inheemse dieren, zoals honden, katten en roofknaagdieren, die een bedreiging zijn gaan vormen voor de kiwi’s.

Tegenwoordig zijn er naar schatting nog slechts 70.000 tot 80.000, verdeeld over de 5 soorten.
Alle kiwi soorten zijn dus bedreigd, hoewel de nog levende aantallen per soort zeer sterk verschillen:

de Noord eiland bruine kiwi +/- 25.000 vogels, op het noordelijk gedeelte.
de Grote gevlekte grijze kiwi +/- 17.000 vogels, vooral in bergachtige gebieden.
de Kleine gevlekte grijze kiwi +/- 1.300 vogels, alleen nog op een klein eiland.
de Zuid eiland Tokoeka kiwi’s, o.a
- de Stewart eiland Tokoeka +/- 20.000 vogels
- de Noord Fiordland Tokoeka +/- 10.000 vogels
- de Zuid Fiordland Tokoeka +/- 5.000 vogels
- de Haast Tokoeka +/- 300 vogels, uitsluitend nog in een laaglandbos.
de Rowi kiwi +/- 250 vogels, pas deze eeuw door DNA onderzoek ontdekt, in een klein bos op Zuid eiland, lijkt op de bruine kiwi, maar dan met grijzige veren.

De kiwi’s worden nu beschermd door de overheid van Nieuw-Zeeland en diverse organisaties.

De bescherming gebeurt door speciaal ingerichte reservaten, waar weinig of geen roofdieren zijn en waar kiwi’s ook naar toe worden verplaatst. Desondanks overleeft slechts een klein percentage van de in het wild geboren kiwi’s hun eerste levensjaar. Daarom worden er ook eieren geraapt en uitgebroed. De jonge kiwi’s worden na een jaar weer in de vrije natuur uitgezet.

Kiwi's staan op de IUCN Rode Lijst:

Noord eiland bruine kiwi (Apteryx mantelli), endangered (en afnemend)
Grote gevlekte grijze kiwi (Apteryx haastii), vulnerable (en afnemend)
Kleine gevlekte grijze kiwi (Apteryx owenii), near threatened (en stabiel)
Zuid eiland Tokoeka kiwi (Apteryx australis), vulnerable (en afnemend)

In gevangenschap worden de kiwi’s in dierentuinen en vogelparken gehouden.
In Europa zijn ze o.a. te zien in de dierentuinen van Rotterdam (Blijdorp), Antwerpen, Frankfurt en Berlijn.
Begin 2009 komen er kiwi’s naar Avifauna in Nederland, afkomstig van de dierentuin van Frankfurt.
Ze zullen te zien zijn in een speciaal verlicht verblijf met omgekeerd dag en nacht ritme.

Wetgeving
Ondanks de bescherming in Nieuw-Zeeland nemen de aantallen kiwi’s in het wild nog steeds af. Vreemd genoeg staan de kiwi’s niet op de CITES lijsten.

Literatuur/website

: Verspreidingsgebied van kiwi's
Bron: Newworldencyclopedia.org