Kunstmatig uitbroeden van vogeleieren

Tekst door Loi Burger

Natuurbroed is altijd te prefereren boven kunstmatig broeden, maar vaak lukt dit om diverse redenen niet. Mogelijke oorzaken zijn de huisvesting, onderlinge competitie, voeding etc. Willen we toch nafok verkrijgen zullen we een handje moeten helpen, het verzamelen van de eieren en die vervolgens kunstmatig uitbroeden is dan noodzakelijk.

Om vogels goede broedeieren te laten produceren moet aan een aantal voorwaarden zijn voldaan. De belangrijkste zijn:

1. Gezonde ouderkoppels die “het met elkaar eens zijn”.
2. De voeding moet alle componenten bevatten die noodzakelijk zijn voor een geslaagde reproductie.
3. Bewaring van de eieren. Bij watervogels kan men het best de eend een volledig legsel laten behouden tot ze ongeveer 1 week gebroed heeft, dan kunnen de eieren weggenomen worden en verder in de broedmachine uitgebroed worden. Verse eieren van hoenderachtigen zijn gemakkelijker kunstmatig uit te broeden en kunnen dagelijks geraapt worden. De bewaartijd kan beter niet langer dan 10 dagen zijn.

Door diverse fabrikanten worden veel typen broedmachines geproduceerd. Dit varieert van de aloude vlakbroeder tot volledig elektronisch bestuurde apparaten.

Bij een vlakbroeder wordt geen gebruik gemaakt van geforceerde luchtverdeling door een ventilator. Verwarmingslampen zorgen voor de nodige warmte, een thermostaat zorgt dat de ingestelde temperatuur gehandhaafd blijft. In deze stoofjes heerst een temperatuur gradiënt: Bovenin warmer dan onderin, hetgeen betekent dat slechts op één niveau gebroed kan worden.

De zogenoemde motorbroeders zorgen door middel van verschillende systemen voor kunstmatige verdeling van de warmte door het hele apparaat. Het gebruik van slaglijsten is één manier, een ventilator bovenin met lucht uitstroom via de zijkanten naar de bodem is een andere oplossing.

Door de warmte en soms het hoge vochtgehalte kunnen broedmachines een bron van schadelijke bacteriën zijn. Het is van levensbelang voor de jonge kuikens in een schone ruimte ter wereld komen. Voorwaarden om dit te bereiken zijn:

Schone onbeschadigde broedeieren, licht bevuilde eieren kan men voorzichtig wassen met een neutrale zeep en lauw water (±30ºC) dit is een noodoplossing maar mits goed uitgevoerd wel mogelijk.

Desinfectie van de broedmachine met behulp van formaline en kalipermanganaat is het beste. De uitvoering gaat als volgt. Per 100 liter inhoud moet 2 gram KMnO₄ en 3 ml formaline in een porseleinen schaaltje bijeen gedaan worden. Enkele seconden na de samenvoeging van beide stoffen begint een chemische reactie waarbij door de geproduceerde hitte de formaline gaat verdampen, uiteraard moeten zo snel mogelijk alle openingen in de machine gesloten worden. Tijdens het desinfecteren moet de temperatuur 20ºC of hoger zijn. Na een half uur kan de machine opengezet worden om de formaline verwijderen, doe dat niet in de huiskamer of slaapkamer want formaline is giftig en mogelijk kankerverwekkend. Voorzichtigheid is geboden.

Het broedproces van diverse vogelfamilies verloopt vaak zeer verschillend. Zo legt de Australische boskalkoen (Alectura lathami) haar eieren in een grote hoop rottende bladeren en reguleren de ouders de temperatuur. Het zal duidelijk zijn dat de eieren niet gekeerd worden. Bij de familie van de struisvogelachtige verzamelen de hanen eieren van verschillende hennen en broeden die vervolgens uit. Bij hobbyisten worden meestal eieren van hoenderachtigen en watervogels kunstmatig uitgebroed.

Voor een broedmachine in gebruik wordt genomen moet de werking goed gecontroleerd worden. Op verschillende plaatsen in de machine de temperatuur controleren met een geijkte thermometer. Zijn er verschillen boven en onderin de machine dan is er iets met de luchtverdeling mis. De slaglijsten draaien te langzaam of de capaciteit van het verwarmingselement is te groot of te klein. Ook de te gebruiken hygrometer moet geijkt worden, een kwartier in een natte doek wikkelen en afstellen op 96%. Bij gebruik van een zg. nattebol hygrometer moet men een katoenenkousje en gekookt (ontkalkt) water gebruiken. Dit laatst genoemde instrument is het meest betrouwbare maar kan alleen in een machine met mechanische ventilatie gebruikt worden.

In volgende tabel zijn de belangrijkste broedtemperaturen en vochtigheidsgraad aangegeven.

* Droog broeden betekent bij een lage luchtvochtigheid broeden, bijvoorbeeld 40% relatieve vochtigheid, wat op een hygrometer is af te lezen. Dit geldt met name voor holenbroeders zoals mandarijneenden, nonnetjes, kuifzaagbekken, etc. Nat broeden is voor grondbroeders geschikt. Dan wordt er meestal rond 50% tot 55% relatieve vochtigheid aangehouden. Van groot belang is, om goede uitkomsten te verkrijgen, dat de eieren eerst circa 10 dagen door de eend zelf aangebroed worden. Daarna kan men de eieren in de broedmachine leggen.

De opgegeven waarden zijn gemiddelden. Om het juiste indampingspercentage te bepalen moeten de eieren gewogen worden, tijdens een goed verlopend broedproces is de gemiddelde gewichtsafname 15% (lees hier meer informatie). Dreigt deze afname sterk af te wijken van de norm dan moet het vochtgehalte in de machine aangepast worden. Enkele dagen voor de verwachte uitkomst van de eieren kunnen ze het best overgelegd worden in een uitkomkast met stilstaande lucht en zodra de eieren zijn aangepikt een verhoogd vochtpercentage. Bij kleine aantallen eieren is het verhoogde vocht dan beter te handhaven.

Het kunstmatig uitbroeden van vogeleieren vereist de nodige kennis en ervaring om dit succesvol te laten verlopen. Essentiële factoren zijn de broedtemperatuur, de relatieve vochtigheid en het keren van de eieren. De meest gemaakte fout is een te hoog vochtpercentage, hierdoor worden de kuikens te groot en kunnen ze zich tijdens het uitkomen niet draaien in het ei om de schaal rondom aan te pikken het gevolg is dat ze verdrinken.

• Harvey Rob, Practical Incubation, ISBN 0 9516549 0 X
• Hoving H. en IJpma JRSM, Broeden van hoender en dwerghoendereieren, ISBN 90 03 90192 9

Onderstaande websites kunnen van pas komen bij het (kunstmatig) uitbroeden van eieren:

Broedgewichten van eieren
Broedduur van ibissen
Broedpagina.nl